“Burn-out komt in de VS niet voor.” Dat zei een Amerikaanse collega van mij onlangs in reactie op mijn opmerking dat in Nederland werkstress beroepsziekte nummer één is. Hij vond ons maar een stelletje aanstellers. Het tegendeel is waar overigens: in de VS zou 40% van de werknemers last hebben van burn-out, versus 14% in Nederland. Wel is het zo dat in de VS nog geen enkel overheidsorgaan publiekelijk het effect van burn-out op de volksgezondheid heeft erkend.
Zijn commentaar zette mij aan het denken: in welke mate wordt burn-out veroorzaakt door iemands persoonlijkheid? En in welke mate door iemands sociale, maatschappelijke en culturele omgeving? Lees verder en ontdek wat de echte reden is dat jij risico maakt op een burn-out!
BURN-OUT EPIDEMIE
Een burn-out kan ontstaan als gevolg van een combinatie van persoonlijke kenmerken, veranderingen in de privésituatie en werkgerelateerde factoren. Toch suggereert het feit dat burn-out steeds vaker voorkomt, dat werkcultuur wel eens de doorslaggevende factor kunnen zijn. Had in Nederland in 2007 al 11% van de werknemers burn-out verschijnselen, in 2015 is dat bijna 14%. Dat betekent dat in Nederland meer dan 1 miljoen mensen jaarlijks het risico loopt op een burn-out en andere werkgerelateerde psychische ziektes.
Volgens Brad Stulberg, auteur van het boek Peak Performance (2017), is de epidemie in de VS het grootst. De overlap tussen werk en privé is een van de boosdoeners. Toenemende ‘global competition’ en digitale middelen (zoals laptops en smartphones) maken het mogelijk om continu verbonden te blijven. Niet alleen met vrienden en familie, maar ook met het werk. We werken vaker thuis, ‘s avonds, in het weekend en zelfs wanneer we op vakantie zijn. Hierdoor komen we minder vaak toe aan diepe ontspanning, ervaren we meer stress en raken we sneller burned-out. Om nog maar niet te beginnen over de groeiende hoeveelheid informatie die we door deze ‘connectivity’ te verwerken krijgen!
MULTITASKEN
Waarschijnlijk weet je inmiddels wel dat multitasken niet effectiever is, maar heb je ook door hoeveel energie het kost? In het artikel “Why the Modern World is Bad For Your Brain” wordt uitgelegd dat het de hersenen veel energie kost om van taak te wisselen. Continu op je telefoon reageren terwijl je eigenlijk aan het werk bent, om maar een voorbeeld te noemen, zorgt ervoor dat je je moe en gedesoriënteerd voelt. Het is efficiënter, uitgaande van het metabolisme van de hersenen, om je langere tijd op slechts één taak te focussen. Doordat je hersenen moe worden van multitasken, gaan je cognitieve prestaties op alle fronten achteruit. Bovendien verhoogt multitasken het niveau van het stresshormoon cortisol in je hersenen. Het draagt daardoor bij aan angststoornissen en agressief gedrag – en uiteindelijk burn-out.
VAN HANDWERK NAAR HOOFDWERK
Dat het werkleven enorm is veranderd, benadrukt ook Annegreet van Bergen. Als econoom en journalist bij Elsevier schreef zij in de jaren ‘90 reeds over de epidemie van psychische arbeidsongeschiktheid. In haar boek De lessen van burn-out (2000) beschrijft ze haar persoonlijke ervaringen. Ze merkt op dat mensen die last hebben van een burn-out er door hun omgeving onterecht persoonlijk op worden aangekeken. Volgens Van Bergen is de verschuiving van een agrarische en industriële economie naar een diensten- en kenniseconomie de oorzaak van de epidemie.
Van Bergen legt uit dat tegenwoordig (in de jaren 90) nog maar 10% van de Nederlanders met zijn handen werkt, terwijl de overige 90% met hoofdarbeid de kost verdient. Het risico op psychische overbelasting neemt daardoor alleen maar toe. Doordat mensen met hun hoofd werken is het risico groter dat ze mentaal niet meer kunnen ontspannen. Wegdromen in de tijd van de baas is er niet meer bij. Daarnaast vormt werken met andere mensen (klanten, cliënten, patiënten, studenten etc) een extra bron van stress. Op houding en gedrag van dienstverleners wordt namelijk de hele dag gelet.
Tenslotte zorgt de verschuiving naar hoofdarbeid voor een gebrek aan begrenzing. Niet alleen kan het werk thuis gewoon doorgaan, zoals ook Stulberg al benadrukte, bij hoofdarbeid is het onduidelijker wanneer de arbeid die je hebt geleverd goed genoeg is. Deze onzekerheid vormt een extra bron van stress.
Bij hoofdarbeid bestaat er een behoorlijk risico van doordraven, frustratie en onzekerheid. Om daarmee om te gaan, zijn een helder zelfbeeld en zelfvertrouwen nodig, net als een juiste mengeling van betrokkenheid en distantie. – Annegreet van Bergen
DE VERMOEIDE PREFRONTALE CORTEX
Ons brein is uit balans. Dat beweert de Amerikaanse dansdocente Anne Green Gilbert in haar boek Brain Compatible Dance Education. Sinds de jaren ‘70 neemt zij in toenemende mate leer- en gedragsproblemen waar bij haar leerlingen. Zij wijt dit aan een afname van lichamelijk activiteit en een toename van beeldschermtijd. Hierdoor wordt het ene deel van ons brein onder- en het andere deel overbelast.
Globaal kun je de hersenen indelen in drie gebieden: de hersenstam, de kleine hersenen en de grote hersenen. Het zijn de grotere hersenen die bij burn-out overbelast zijn geraakt. Met name de prefrontale cortex moet hard werken. Dit voorste deel van de hersenschors zorgt voor het nemen van beslissingen, vrijwillige bewegingen, creativiteit, oplossen van problemen, verbale expressie, vooruitdenken etc. Dit is precies het type taken dat bij hoofdarbeid hoort en waar ons werkleven hoofdzakelijk uit bestaat.
Om deze reden wordt mensen met een kersverse burn-out aangeraden om routine in hun dagelijkse leven in te bouwen en iedere dag te bewegen. Lichaamsbeweging (zoals wandelen, fietsen en vrij dansen) spreekt namelijk de andere twee delen van de hersenen meer aan: de hersenstam en de kleine hersenen. Deze delen regelen automatische processen zoals ademhaling, hartritme en lichaamshouding. Niet alleen maken je hersenen door lichaamsbeweging nieuwe zenuwcellen aan, door een tijdje op de automatische piloot te cruisen kunnen de overbelaste grote hersenen tot rust komen!
DE BURNED-OUT SAMENLEVING
Persoonlijke kenmerken zullen altijd mede bepalen of je een burn-out krijgt. Toch kunnen we veilig concluderen dat de maatschappij waarin wij leven het risico op het krijgen van een burn-out enorm verhoogt. De komst van smartphones en de verschuiving naar een kenniseconomie heeft voor een hoop werkstress gezorgd en een overprikkeld brein. De huidige maatschappij maakt ons ziek.
Dat is precies wat ook de veelgelezen Duits-Koreaanse filosoof Byung-Chul Han beweert in zijn essay The Burnout Society. Burn-out is volgens Han geen reactie op iets negatiefs (zoals bacteriën of virussen), maar op een te veel aan prikkels, hoofdwerk, stress etc. Factoren die op zich niet kwaadaardig zijn, maar pas schadelijk worden in grote maten. Daarom merken we burn-out pas op wanneer het eigenlijk al te laat is: we hebben geen natuurlijk afweerreactie. Erger nog, in naam der idealen zoals zingeving, zelfregulering en ambitie, ondergaan wij in de huidige prestatiemaatschappij ‘vrijwillig’ een overdosis.
Het is doodvermoeiend om telkens maar jezelf te moeten zijn, jezelf te moeten uiten, je eigen potentieel te moeten waarmaken. […] Het probleem is niet langer dat wij onze mening niet kunnen of mogen uiten, maar dat we de hele dag móéten communiceren. – Byung-Chul Han (Vrij Nederland)
WEEK VAN DE WERKSTRESS
Veelvoorkomende ziektes zeggen dus iets over de maatschappij waarin zij voorkomen. Gelukkig beginnen we in Nederland – en in andere Europese landen – dit probleem steeds meer te erkennen. Ons ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid organiseert bijvoorbeeld van 12 tot en met 15 november alweer de vijfde editie van de week van de werkstress om aandacht te vragen voor dit probleem. Daar zou de Amerikaanse overheid nog wat van kunnen leren!
Column van Jacqueline de Kuijper
Jacqueline de Kuijper is danswetenschapper en mede-oprichter van Change Your Rhythm, dansante welzijnstrainingen voor het bedrijfsleven.